Apokatastaza oznacza powrót stworzenia do jedności z Bogiem, a w konsekwencji ostateczne zwycięstwo dobra. Etymologicznie „apokatastasis” pochodzi od czasownika „apokathistemi” który oznacza „przywrócić, naprawić, odnowić”. W Piśmie Świętym słowo apokatastaza jako rzeczownik występuje tylko raz w Dziejach Apostolskich, w kazaniu Apostoła Piotra nawołującego do opamiętania „aby nadeszły od Pana czasy ochłody i aby posłał przeznaczonego dla was Jezusa Chrystusa, którego musi przyjąć niebo aż do czasu odnowienia wszechrzeczy (apokatastaseos panton)” (3,20-21). Zwykło się wyróżniać dwojaką apokatastazę: kosmiczno-materialną i indywidualną. Apokatastaza kosmiczno-materialna odnosi pojęcie odnowienia do świata materialnego. Apokatastaza indywidualna zakłada odnowienie, uzdrowienie, wyzwolenie i pojednanie z Bogiem wszystkich istot rozumnych. Zakłada ona zbawienie wszystkich ludzi niezależnie od ich stanu w dniu śmierci. Zakłada ona również, iż czas doskonalenia się człowieka nie ma granic, a osiągnięcie zbawienia jest możliwe również po śmierci. Apokatastaza indywidualna postuluje również zbawienie szatana. Myśl o zbawieniu powszechnym pojawia się już na początku tradycji wschodniego chrześcijaństwa i powraca ciągle jako nadzieja i modlitwa. Św. Augustyn daje świadectwo, że w pierwszym okresie chrześcijaństwa, w myśli pierwszych chrześcijan istniało wyobrażenie o piekle jako zbawczym ustanowieniu. Wierzyli oni, że skazańcom w piekle głoszona będzie Ewangelia tak, aby również oni mogli się nawrócić. Uzasadnieniem takiego poglądu były słowa I P.3,19 „w nim też poszedł i zwiastował duchom będącym w więzieniu”. Pierwsze ślady nauki o apokatastazie znajdujemy w dziełach Klemensa Aleksandryjskiego. Uważał on, że wszelkie męki i kary piekielne są środkami, mającymi doprowadzić do oczyszczenia i uzdrowienia. Oczyszczenie stopniowo obejmuje wszystkich ludzi, a następnie szatana, który jako posiadający wolną wolę nie utracił zdolności do skruchy i poprawy. Jako pierwszy, ideę apokatastazy, do której powracano i powraca się również dzisiaj, sformułował Orygenes. Nie sprecyzował on w sposób systematyczny nauki o apokatastazie. Jednak, mówiąc o niej w wielu miejscach, stworzył pewien ciąg logiczny, na którym opierali się później wszyscy zwolennicy tego poglądu. Orygenes rozpatruje eschatologię z punktu widzenia celów absolutnych. Uważa, że koniec stworzenia będzie podobny do początku stworzenia. W jego dziełach możemy znaleźć przesłanki, świadczące o możliwości uczestnictwa złych duchów w końcowej apokatastazie. Sam Orygenes protestował przeciwko przypisywaniu mu tego poglądu. Wydaje się jednak, że pogląd ten należy do jego systemu myśli teologicznej. Należy tutaj zaznaczyć, że Orygenes pojmuje swój pogląd w kategoriach hipotezy, nie roszcząc absolutnie prawa do zdogmatyzowania. W swoim dziele „O zasadach” zastrzega wyraźnie: „ja też mówię o tym z dużą obawą i ostrożnością, zastanawiam się raczej i rozmyślam, niż twierdzę cokolwiek na pewno […] W miarę możliwości będę mówił w formie hipotezy, a nie stanowczego twierdzenia”. Recepcję poglądów Orygenesa o apokatastazie możemy znaleźć przede wszystkim u uczniów szkoły aleksandryjskiej. Zwolennikami apokatastazy, pojmowanej w różny sposób, byli Dydym Aleksandryjski, Diodor z Tarsu, Teodor z Mopsuestii, św. Grzegorz Teolog, Ewagriusz z Pontu, Leoncjusz Bizantyjski, św. Izaak Syryjczyk. Elementy nauczania apokatastazy możemy dostrzec u św. Ambrożego i św. Hieronima. Również św. Maksym Wyznawca wydaje się być zwolennikiem apokatastazy, jednak otwarcie jej nie głosi. Wzywa on człowieka do uszanowania w milczeniu tej tajemnicy, gdyż nie jesteśmy zdolni uchwycić głębi słów, a poza tym nie jest rzeczą roztropną pokazywanie nieczystym głębi miłosierdzia. Nauka o powszechnym zbawieniu nie tylko ludzi, ale i szatana, w sposób najbardziej pełny została przedstawiona przez św. Grzegorza z Nyssy. Również współcześnie koncepcja apokatastazy jako theologumen, a nie doktryna, znajduje wielu zwolenników. O. Sergiusz Bułgakow jest najlepszym przykładem.