Trzeba powiedzieć, że takie zróżnicowane podejście cechuje dzisiejsze całe prawosławie. Włącza się stary problem wydawałoby się przeciwieństw: wiary i rozumu, ducha i racjonalizmu, teologii i nauki empirycznej. Tertulian (zachodni pisarz wczesnochrześcijański), mówił o tych przeciwieństwach: „cóż mają wspólnego Anety z Jerozolima, Akademia z Kościołem, heretycy z chrześcijanami”. Innymi słowy mówiąc, według Tertuliana należy wybrać wiarę i odrzucić rozum. Dzisiejszy świat na pierwszym miejscu stawia raczej rozum i podejście racjonalistyczne. Prawosławie nie poszło drogą Tertuliana, ale też nie opowiedziało się za pierwszeństwem rozumu. Inny późniejszy pisarz, Ojciec Kościoła, św. Bazyli Wielki, wskazywał, że między wiarą i rozumem nie ma sprzeczności, jedno wynika z drugiego i wzajemnie uzupełniają się. Św. Bazyli w świecie prawosławnym jest wielkim autorytetem i chyba można u niego szukać dzisiaj odpowiedzi na nurtujący nas problem odnalezienia równowagi w zaistniałej sytuacji.

Po przeczytaniu tej długie i złożonej wypowiedzi z kilkoma pytaniami, odpowiedziami i komentarzami (osądami?), stwierdziłem, że można/trzeba je potraktować cytatem z drugiego rozdziału Listu apostoła Jakuba:

„Jaki z tego pożytek, bracia moi, skoro ktoś będzie utrzymywał, że wierzy, a nie będzie spełniał uczynków? Czy [sama] wiara zdoła go zbawić? Jeśli na przykład brat lub siostra nie mają odzienia lub brak im codziennego chleba, a ktoś z was powie im: «Idźcie w pokoju, ogrzejcie się i najedzcie do syta!» – a nie dacie im tego, czego koniecznie potrzebują dla ciała – to na co się to przyda? Tak też i wiara, jeśli nie byłaby połączona z uczynkami, martwa jest sama w sobie.Ale może ktoś powiedzieć: Ty masz wiarę, a ja spełniam uczynki. Pokaż mi wiarę swoją bez uczynków, to ja ci pokażę wiarę ze swoich uczynków.Wierzysz, że jest jeden Bóg? Słusznie czynisz – lecz także i złe duchy wierzą i drżą.”

Innymi słowy: słowa naszych modlitw nie są jakimiś magicznymi zaklęciami w rodzaju: „stoliczku, nakryj się”, po czym, jak to się mówi, „sprawa załatwiona”. Pan Bóg, owszem, pomoże nam nakryć do stołu (czytaj: uchroni nas przed koronawirusem i innymi paskudztwami), ale uczyni to naszymi rękoma. Bóg nie zrobi tego za nas, ale we współpracy z nami. Bóg nie zrobi za nas tego, co tylko my możemy/powinniśmy zrobić – nie umyje za nas rąk, nie posprząta, nie zdezynfekuje… itd. itp. „Róbmy swoje” z wiarą i nadzieją, że Bóg nam w naszych staraniach i działaniach pomoże i będą skuteczne.

Ponadto, wielkiej ostrożności też tu trzeba – jeśli wiem, co trzeba robić, ale nie robię tego, (no bo przecież się modlę i wierzę, że Bóg wysłucha moich modlitw i mnie ustrzeże) tj. to, co powinienem zrobić ja sam, „zrzucam” to na Boga – czyż nie „ocieram się” przez to o grzech przeciwko Świętemu Duchowi…?

Jako kapelan szpitalny w rozmowach z pacjentami i ich rodzinami często powołuję się na Ewangeliczne opowieści o cudownych uzdrowieniach i próbuję przy tym uświadomić, że tym, co je łączy nie są same uzdrowienia, ale jedno „kluczowe” słowo – wiara. Tych, którzy przychodzili z prośbą o uzdrowienie, Chrystus pytał: „Czy wierzysz?”, albo po uzdrowieniu stwierdzał: „Wiara twoja cię uzdrowiła”. W niektórych z tych opowieści pojawiają się dodatkowe wskazówki w odniesieniu do tej NASZEJ wiary. O jednej z najważniejszych słyszymy/czytamy w opowieści o uzdrowieniu dwóch ślepców. Po twierdzącej odpowiedzi na pytanie czy wierzą, usłyszeli słowa Chrystusa, które kierowane są również do każdego z nas, tutaj i teraz. Usłyszeli: „Niech się wam stanie wedle waszej wiary!”, po czym opowieść kończy się stwierdzeniem, że obaj ślepcy odzyskali wzrok. Usłyszmy te słowa Chrystusa, bowiem podpowiadają, że nie wystarczy „tylko” wierzyć, ale trzeba wierzyć, że będzie dobrze, że otrzymamy to, o co prosimy, że spełni się to, w co wierzymy..

Trzeba przy tym wskazać na poważne niebezpieczeństwo, które ujawnia się w toczącej się właśnie dyskusji(?) o niebezpieczeństwach „powodowanych”(?) przystępowaniem do komunii, czy całowaniem krzyża lub ikon. Z moich przedszkolnych czasów pamiętam jak dzieci zapewniały i ostrzegały się nawzajem – gdy czarny kot przebiegnie drogę, to będzie nieszczęście. Przywoływane były „dowody”, że tak właśnie się dzieje – Ala nie obróciła się przez lewe ramię, Tomek z kolei nie splunął przez prawe… i były dwa nieszczęścia. Dorośli wiedzą, że to nie przez kota, bo to przecież zabobon. Ale nieszczęścia są „udokumentowanym faktem”. Czy w obu przypadkach zdarzyły się „przypadkiem”? Czy zdajemy sobie sprawę, że zostały „sprowokowane” wiarą tych dzieci? Parafrazą słów Chrystusa może być „mądrość ludowa” – „Jak wierzysz, tak masz”… Z wiarą też trzeba ostrożnie!

Kolejne ewangeliczne opowieści podpowiadają jeszcze więcej. Z opowieści o uzdrowieniu paralityka dowiadujemy się, że naszej wierze powinny towarzyszyć konkretne działania. Ewangelista zapisał, że Chrystus był zadziwiony wiarą tych, którzy przynieśli paralityka, ale oni nie siedzieli z tą wiarą w domu i bezczynnie. Zrobili wszystko, co mogli zrobić i choć to wszystko, co mogli to „tylko” przyniesienie paralityka na noszach i opuszczenie go na linach przez otwór w dachu – to wystarczyło! Opowieść o ojcu, który przyprowadził do Chrystusa swego opętanego syna podopowiada, że nie chodzi o „ilość” wiary, ale jej „jakość”. Choć ojciec powiedział: „Wierzę Panie, ale pomóż memu niedowiarstwu”, chłopiec ocalał.

Próbujmy zatem wierzyć i właściwie „adresować” naszą wiarę. Niech pomocne okaże się Chrystusowe porównanie wiary do ziarenka gorczycy, które ujawnia jej wielki „potencjał”. Nie chodzi mi tu o przesuwanie gór i wrzucanie ich do morza, ale raczej o fakt, że, jak powiedział Chrystus, z tak maleńkiego ziarenka może wyrosnąć drzewo, w którego gałęziach ptaki wiją gniazda. To wskazówka skierowana do każdego z nas. Jeśli odczuwamy niedostatek wiary, jest na to sposób. Te ziarenko wiary zasiane w ogrodzie naszego serca trzeba odpowiednio pielęgnować – być może potrzebuje więcej „wody” albo zabrakło „nawozów”? Trzeba też na bieżąco sprawdzać, czy nie pojawiło się zbyt wiele grzesznych chwastów, które nie pozwalają mu zakiełkować albo pomyślnie dalej się rozwijać. Wyrywanie chwastów naszych grzechów to spowiedź, bo tylko Pan Bóg może je usunąć z ogrodu naszego serca. (Pamiętajmy przy tym, że „najlepsze sprzątanie to utrzymywanie porządku” i chwasty trzeba wyrywać póki są małe i póki ich mało….) Na „podlewanie i nawożenie” jest wiele sposobów, ale najlepszy z nich („dwa w jednym”) to z pewnością komunia/pryczaszczenije… Wspomnijmy przy tym słowa Chrystusa z objaśnienia Jego przypowieści o siewcy: „Każde ziarenko, które pada na dobrą ziemię, którą jest nasze serce, może przynieść plon trzydziesto-, sześdziesięcio- albo nawet stukrotny”. Powodzenia…

Myślę, że wszelkie udawanie jest rzeczą niewłaściwą, tym bardziej jeśli chodzi o sprawy religijne. Dzisiejsze Kozactwo, jest raczej zabawą i rekonstrukcją pewnej historii. Problem w tym, że dla wielu często prawosławie staje się elementem tej zabawy. Mam nadzieje, że nie dochodzi do przypadków bluźnierstwa. Może też tak się zdarzyć, że „bawiąc” się w prawosławnych, te osoby zainteresują się na poważnie prawosławiem.

Przypuszczam, że chodzi o zabalsamowane zwłoki? Myślę, że nic wielkiego się nie stało i nie należy zaprzątać tym sobie głowy. Rzeczywiście na przyszłość lepiej tam nie chodzić i nie oglądać takich widowisk.

Nie słyszałem o żadnym oficjalnym stanowisku Cerkwi bądź Soboru Biskupów PAKP w sprawie koronawirusa, ale odsyłam do cytowanego tu komunikatu Wielce Błogosławionego Daniela, Patriarchy Rumunii. Jestem pewien, że zgadzają się z nim wszyscy pozostali prawosławni hierarchowie i całe sobory biskupów.

A tak na marginesie: słyszałem kiedyś, że w Japonii pocałunek „zarezerwowany” jest wyłącznie dla współmałżonków i prawosławnym Japończykom trudno było zaakceptować tradycyjne paschalne pozdrowienia z trzema pocałunkami „wymienianymi” ze wszystkimi napotkanymi znajomymi czy też całowanie krzyża i ikon. „Japońskie rozwiązanie” tego „problemu” to „japońskie” skłonienie głowy albo pokłon przed ikoną czy krzyżem lub dotknięcie ich czołem a nie ustami… Przechodzimy na japoński?

Taka możliwość nie jest rozpatrywana. Odsyłam do ostatnich odpowiedzi na pytania związane z koronowirusem. Ponadto, biorąc pod uwagę wielowiekową, utrwaloną cerkiewna praktykę udzielania wiernym Ciała i Krwi Chrystusa, wobec Pani stwierdzenia „wydaje mi się” i „nad podziw”(?) posłużę się jeszcze jednym cytatem, tym razem z „mądrości ludowych” – „Jak Ci się wydaje, to się przeżegnaj”…

Odpowiedzią na to i temu podobne pytania niech będzie cytat z książki o. Johna Brecka, „Święty dar życia. Prawosławne chrześcijaństwo i bioetyka”. Czy tamy tam m.in.:

W okresach, gdy średniowieczną Europę pustoszyła dżuma, nie ma żadnych dowodów, że kapłani i diakoni, którzy spożywali eucharystyczne dary po udzieleniu komunii wiernym, ulegali tej chorobie w stopniu większym niż reszta populacji. A w kontekście naszych rozważań, nie stwierdzono ani jednego przypadku przekazania AIDS [czytaj: innych chorób? – dopisek mój] za pośrednictwem kielicha eucharystycznego. Istnieje wiele dowodów, że „Bóg by na to nie pozwolił”, zważywszy naprawdę, że eucharystyczne elementy obiektywnie i ontologicznie – a nie jedynie w odpowiedzi na wiarę przystępującego do komunii – są Ciałem i Krwią Pana chwały. Wiara Kościoła prawosławnego i oparte na tej wierze doświadczenie jednoznacznie potwierdzają tę kwestię. Jak ujął to św. Jan z Damaszku: „Chleb i wino [po przemianie] nie są jedynie symbolami (gr. typos) Ciała i Krwi Chrystusa (uchowaj nas Boże od takiej myśli!), lecz samym przebóstwionym Ciałem samego Pana”. […] W swym nauczaniu i w kazaniach duchowny powinien nade wszystko zapewniać, że komunia, Ciało i Krew Chrystusa, udzielane są przez Boga „ku uleczeniu duszy i ciała” (cs. wo iscelenije duszy i tieła). „Lekarstwo nieśmiertelności”, jak św. Ignacy nazwał Święte Dary, powinniśmy przyjmować z wiarą i miłością. Jak kilka lat wcześniej zauważył dr Paul Meyendorff, ostatnie rzymskokatolickie badania również potwierdziły, że nie ma ani teologicznych, ani naukowych powodów do obaw dotyczących możliwości przekazania AIDS [czytaj: koronowirusa? – dopisek mój] za pośrednictwem komunii. Jak na ironię, ta najmniej prawdopodobna z możliwości w niektórych kręgach zyskuje jednak więcej uwagi niż statystycznie udowodnione sposoby przenoszenia… […] Artykuł opublikowany w 1988 r. w „Journal of American Medical Association” kończy się stwierdzeniem, że „ryzyko zarażenia w wyniku zetknięcia ze śliną w bardziej incydentalnych okolicznościach (takich jak zetknięcie ust z przedmiotem skażonym mikroskopijną ilością śliny) nie powinno być brane pod uwagę”. Ta opinia została dobrze potwierdzona przez ostatnie badania kliniczne. 27 maja 1995 r. na łamach „The New York Times” pojawił się artykuł zatytułowany Wafer Reduces Germ Risk in Communion. Opisał badania ilości bakterii na używanych do komunii opłatkach i w mszalnym kielichu. Choć w 28% z 48 badanych przypadków mikroby z jednej osoby były za pośrednictwem opłatka przenoszone na drugą, badania wykazały, że „potencjalnie chorobotwórcze mikroby w winie zdają się przeżywać przez bardzo krótki czas i w żadnej próbce wina nie zostały odnalezione”.

W odpowiedzi na to i temu podobne pytania pomoże komunikat wystosowany przez Patriarchat Rumunii. Oto informacja na ten temat:

W związku z potencjalnym zagrożeniem koronawirusem, biuro prasowe Wielce Błogosławionego Daniela, Patriarchy całej Rumunii, Arcybiskupa Bukaresztu, Metropolity Ungro-Wołoskiego, opublikowało 27 lutego specjalny komunikat, w którym odnosi się do obaw wiernych przed możliwością zarażenia wirusem COVID-19 poprzez całowanie ikon, krzyża oraz spożywanie Ciała i Krwi Chrystusa z jednego kielicha eucharystycznego za pomocą tej samej łyżki (jak jest to przyjęte pośród prawosławnych).

Komunikat patriarchy przypomina, że Święta Eucharystia z samej swoje natury nie może być postrzegana jako powód chorób lub śmierci, bowiem jest źródłem nowego życia w Chrystusie, odpuszczeniem grzechów oraz uzdrowieniem duszy i ciała. Stąd, podczas przyjmowania Świętych Darów śpiewa się hymn „Ciało Chrystusa przyjmujemy, źródło życia nieśmiertelnego spożywamy”. Podobnie podczas całowania ikon i krzyża – ci, którzy mają silną i żywą wiarę nie będą obawiać się choroby, lecz cieszą się modlitwą i współobecnością świętych – zwrócił uwagę patriarcha Daniel. Hierarcha dodał, że obawy przed rozprzestrzenianiem się COVID-19 nie są wystarczającym argumentem, aby posługując się zasadą ekonomii cerkiewnej rozluźnić przyjęte normy przystępowania do sakramentów.

Komunikat przywołuje jednocześnie fragment z 14 rozdziału Listu św. Pawła Apostoła do Rzymian, czytanego w cerkwiach w Niedzielę Seropustną, ostatnią przed rozpoczęciem Wielkiego Postu: „A tego, który jest słaby w wierze, przygarniajcie życzliwie, bez spierania się o poglądy”. Patriarcha rumuński sugeruje, aby wierni, którzy obawiają się zarażenia koronawirusem przez uczestnictwo w Liturgii, szczerze podzielili się wątpliwościami ze swoimi spowiednikami i duchownymi w parafiach. Ci z kolei powinni potwierdzić, że zasady udzielania świętej komunii Ciała i Krwi Chrystusa pozostają niezmienne, a wspólne uczestnictwo w Boskiej Liturgii nie jest dla nikogo zagrożeniem i nie stanowi ryzyka. W krótkim liście zaznaczono również, że w chrześcijańska pobożność liturgiczna i eucharystyczna nie wynika z obowiązku, ale jest wolnym wyborem podejmowanym z miłości do Boga, który oddaje się nam całkowicie bezinteresownie podczas Boskiej Liturgii.

„Duchowni służący przy świętym ołtarzu winni skłaniać wiernych do wzmocnienia wiary i uczestnictwa w eucharystycznej komunii Cerkwi w celu osiągnięcia zbawienia poprzez zjednoczenie z Chrystusem Panem, źródłem życia wiecznego (zob. J 11, 25)” – czytamy w konkluzji oświadczenia rumuńskiego Patriarchatu.

Wiem, że praktyka taka jest stosowana. Myślę jednak, że najlepiej zaopatrzyć cię w wodę święconą w odpowiednim czasie i nie stosować „rozcieńczania”. Chyba, że jest to jakaś sytuacja wyjątkowa, wówczas można posłużyć się tą metodą.