Na temat zaistniałej sytuacji na Ukrainie Sobór naszej Cerkwi wypowiadał się już wielokrotnie i nie będę powtarzał, tego co zostało powiedziane (komunikaty Soboru są dostępne na stronie internetowej). Chciałbym się odnieść do praktycznego zagadnienia, które zostało przedstawione w pytaniu. Mianowicie: co powinien zrobić duchowny należący do PAKP, kiedy przebywając np. w Atenach zostanie zaproszony do udziału w nabożeństwie w którym oprócz greckich duchownych uczestniczą duchowni nie kanoniczni z Ukrainy? Otóż według wskazań naszego Soboru Biskupów, duchowni z Polski nie może brać udziału w takim nabożeństwie. W samej Grecji nie ma jednomyślności wśród biskupów co do akceptacji autokefalii na Ukrainie i problem ten jest bardzo żywy, tak jak w całym świecie prawosławnym. Duchowni greccy o tym wiedzą i raczej starali by się nie wikłać zaproszonych (z PAKP) duchownych w coś co może stwarzać problemy natury kanonicznej.

Nie byłem świadkiem takiej sytuacji. Można oczywiście byłoby dywagować, czy duchowni powinni nosić maseczki w czasie nabożeństwa czy nie? Przeczytać Akatyst w maseczce to nie jest taka prosta sprawa. Zasłonięte usta znacząco utrudniają odczytywanie długich tekstów. Nawet odsłużenie molebna nie jest proste w takiej sytuacji. Osobiście uważałbym, że okolicznościami, które uzasadniałyby zasłanianie ust przez duchownych to kontakt z wiernymi w czasie spowiedzi, oczywiście nie wykluczam innych momentów.

Wydaje mi się, że w większości przypadków znamy imiona osób za które chcemy się modlić. Natomiast w przypadku kiedy tych imion nie znamy jest taka formuła św. Bazylego: „wiedyj kojegożdo wozrast i imienowaije” (znasz imię i wiek każdego), tub też inne „imiena Gospodi iże ty wiesi…” („imiona które Ty Panie znasz”). Jeśli są to imiona, które nie występują w naszej tradycji chrzcielnej, to i tak należałoby używać imion nadanych na tym sakramencie w nie prawosławnej wspólnocie. Należy pamiętać, że jest wielu prawosławnych Rumunów lub Serbów, których imiona u nas również nie występują. Odnośnie do podawania karteczek na Proskomidii z imionami innowierców są dwie praktyki: Część duchownych akceptuje karteczki z imionami innowierców na Proskomidii, część zaś nie akceptuje. Sugerowałbym zapytać się o to duchownego, któremu karteczki będą podawane.

Generalnie wystarczyłoby dwóch świadków. W naszej tradycji utrwaliło się angażowanie dwóch par świadków, czyli w sumie cztery osoby. Być może ta tradycja wynika z potrzeby trzymania koron nad głowami nowożeńców. Rzeczywiście w niektórych praktykach lokalnych Cerkwi, korony są nakładane. Są pary młode, którym te korony pasują, są też pary, które w koronach wyglądają dość zabawnie. Z tego też względu chyba w innych praktykach cerkiewnych ( w tym naszej), aby uniknąć takich sytuacji zaczęto trzymać korony nad głowami. Takie trzymanie koron jest znaczący wysiłkiem, więc powierzono te zadanie mężczyznom i stąd wzięły się dwie pary świadków.

W pytaniu jest poruszonych wiele wątków, które należałoby rozdzielić. Chodzi mianowicie o Święte Wieczory i pracę, która z pewnych względów jest wykonywana w Niedzielę. Święte Wieczory wynikają raczej z tradycji, która kształtowała się w środowisku ludowym i co do której przydawano kiedyś dużą wagę. W środowisku wiejskim pracowano dużo i ciężko, myślę, że Święte Wieczory były pewnego rodzaju formą zachęcenia do odpoczynku. Z drugiej zaś strony na takich wieczorach ludzie mogli spotykać się i śpiewać razem kolędy. W ten sposób Cerkiew zachęcała do rozwijania pobożności. Właśnie na te czynności, które są wymienione w pytaniu jak: szydełkowanie, robienie na drutach, szycie na maszynie, do tego dochodziło tkactwo, przędzenie itp. wskazywano jako na niedozwolone. Dzisiaj sytuacja zmieniła się, ale u wielu ludzi pozostaje ta świadomość zachowywania tradycji. Myślę, że w warunkach miejskich wieczory kolęd, które tak powszechnie u nas są obecne (oczywiście poza okresem pandemii) stanowią kontynuację tradycji Świętych Wieczorów. Nie ma określonych godzin, które stanowiłyby wyznacznik Świętych Wieczorów. Praca w Niedziele jest zupełnie inną kwestią. Generalnie Niedziela jest dniem poświęconym Bogu, ale jest wiele zawodów, które muszą być wykonywane w Niedziele. Cerkiew nigdy nie krytykowała, tych którzy pełnili swoje powinności w tym dniu.

Sprawa wstąpienia do Prawosławnego Seminarium nie jest zbyt skomplikowana. Po pierwsze trzeba należeć do Kościoła prawosławnego, być aktywnym w swojej parafii i w życiu cerkiewnym. Wymaganym jest aby proboszcz parafii do której należy przyszły seminarzysta przy wstąpieniu do Seminarium przesłał opinię o kandydacie. Ponadto należy ukończyć szkołę średnią i zdać maturę. Z grubsza rzecz biorąc to chyba najważniejsze punkty.

Chodzenie po kolędzie duchownych w tym roku wydaje mi się, że stoi pod dużym znakiem zapytania. Mam wrażenie, że coraz więcej parafii podejmuje decyzję, o tym, że duchowni w tradycyjny sposób nie będą chodzić po kolędzie. W parafiach zaś, gdzie duchowni będą odwiedzać domy z wodą kreszczeńską, jeśli obawiamy się o swoje zdrowie lub zdrowie bliskich w żaden sposób nie należy uważać za coś niestosownego, jeśli zadzwonimy do batiuszki i powiemy, że w tym roku nie będziemy przyjmować po kolędzie. Sytuacja związana z pandemią jest trudna i takie zachowanie jest zupełnie normalne. Bardzo ważną rzeczą jest powiadomić duchownego jeśli ktoś przebywa w izolacji lub kwarantannie, aby nie przychodził, lub przenieść wizytę na inny termin.

Na początku wyjaśnię, że powyższe pytanie jest komentarzem do mojej wypowiedzi, która została opublikowana na tym portalu w dniu 17.12.2020. Pytanie dotyczyło w jaki sposób jest finansowana Cerkiew prawosławna w Polsce? Kiedy mówię o finansowaniu Cerkwi przez Państwo, to mam na myśli państwowe uposażenie duchownych i pomoc w budowie lub utrzymywaniu budynków sakralnych. Taka sytuacja, kiedy prawosławni duchowni otrzymują państwowe uposażenie (wypłatę) od Państwa ma miejsce w katolickiej Belgii, luterańskiej Finlandii czy prawosławnej Grecji (chociaż w Grecji coś się zmienia w tym systemie). Państwo również znacząco pomaga w utrzymaniu świątyń (być może są jeszcze inne Państwa w Europie, które w podobny sposób układają swoje relacje z Kościołem) . W Polsce taka sytuacja nie ma miejsca i dlatego nie można mówić o finansowaniu Cerkwi przez Państwo. Dlatego też w mojej odpowiedzi z 17 grudnia mówiłem o tym, że „Cerkiew jako taka nie jest finansowana przez Państwo”. Natomiast jeśli chodzi o lekcje religii w szkołach, owszem, można tu mówić o pewnym pośrednim pomaganiu Cerkwi. Duchowni, którzy uczą religii otrzymują nauczycielskie uposażenie i to w znaczący sposób pomaga ich sytuacji finansowej. Są też ludzie świeccy, którzy ukończyli studia teologiczne i stali się nauczycielami religii. Tutaj już trudniej mówić o finansowaniu Cerkwi, chociaż generalnie w ten sposób Państwo wspiera Kościół. Dodam, że taka sytuacja dotyczy wszystkich Kościołów i związków wyznaniowych w Polsce, które swoją sytuację prawną oparły na Ustawie o stosunku Państwa do swego Kościoła. Nie chodzi tu wyłącznie o Kościół rzymskokatolicki czy prawosławny. Większość Państw europejskich swoje relacje z Kościołem układa w sposób „przyjazny”. Stąd też większość Państw w Europie zapewnia wsparcie duchowe osobom, które są chore (w szpitalach), osobom, które są osadzone, lub pełnią służbę wojskową. Czy to jest wspomaganie Kościoła?, można tak powiedzieć, ale, jest to też normalną służba duchownych, do której są oni powołani i za którą otrzymują pewne wynagrodzenie. Takie sytuacje i przypadki można mnożyć i analizować. Z pewnością może dochodzić do nadużyć w tych relacjach i tej „przyjaźni” Państwa z Kościołem i to może nas w naturalny sposób gorszyć i wywoływać rozdrażnienie.

Postanowienia kanoniczne i dogmatyczne, które zostały przyjęte na Soborach powszechnych uważane są jako głos Ducha Świętego. Jeśli chodzi o wyrażenia dogmatyczne, postrzegane są one jako niezmienne i wyrażające prawdę Bożą, która istniała w Kościele od początku jako swego rodzaju depozyt. Naruszenie normy dogmatycznej jest odstępstwem od wiary prawosławnej. Przepisy kanoniczne natomiast w wielu przypadkach podlegają interpretacji, dlatego, że wiele spraw w nich zawartych dotyczy konkretnych zdarzeń, które miały miejsce w IV, V czy późniejszych wiekach. Ważnym jest aby ta interpretacja stosowana była w duchu św. Tradycji. Jeśli chodzi o liczbę sakramentów, to taka decyzja na Soborach nigdy nie była przyjmowana. Tradycja mówiąca o 7 sakramentach w prawosławiu pojawiła się dość późno i wydaje się, że zaczerpnięta została ze scholastyki rzymskokatolickiej. Oddawanie czci ikonom jest natomiast związane z nauką dogmatyczną (VII Sobór powszechny) i odrzucenie tej nauki byłoby odstępstwem od wiary prawosławnej.

Interpretacja nieczystości psa związana jest przede wszystkim z wyrażeniami zawartymi w Starym Testamencie. Kanony na ten temat nic nie mówią.